Bismilləhir-Rahmənir-Rahim!
Allah həmd olsun ki, bizlərə bu qədər böyük nemətlər nəsib edib və imkanımızda qoyub. Allahdan istəyimiz budur ki, bizlərə bu nemətlərə şükür etmək səadətini nəsib etsin.
Əgər biz nemətlərə diqqət etsək, fikir versək, nemətlər barədə düşünsək – ayılarıq. Bizim müsibətimiz buradadır ki, nemətlərə öyrəşmişik, onlar bizim üçün adiləşib. Yalnız bir şeyi itirəndə, bu, bizim əldən çıxanda onun həqiqi dəyərini başa düşürük. Hava neməti, yaşayış neməti, günəş neməti, su neməti, sağlamlıq neməti, ailə neməti, valideyn neməti, övlad neməti, nəvə neməti, din tanıma neməti, mübarək aylardan xəbərdar olmaq neməti və s. Bizim müsibətlərimizin kökü bunlara qayıdır ki, biz nemətlərə öyrəşirik. Əgər nemətlərə diqqət etsək və onların inaət olunmasının, verilməsinin fərqinə vara bilsək – bizim bütün durumumuz dəyişər.

Fitri minnətdarlıq
İnsan fitrətən təşəkkürə, minnətdar olmağa meyilli varlıqdır. Minnətdar olmaq insanın fitrətindədir. Belə deyil ki, biz nemətlərə diqqət edək və şükür etməyək. Biz şeytanın (lən) hoqqaları nəticəsində qəflətdə oluruq, qəflətdə davamiyyətimiz çox olduğundan diqqətimiz başqa məsələlərdə olur və nəyə diqqətimiz olursa, ora da yönəlirik. Amma, qəflətdən çıxmağı bacarsaq, nemətlərə diqqət etməyi bacarsaq – həyatımız tamamilə dəyişər. Hər gün də o qədər hadisələr baş verir ki, insan onlardan ibrət götürsün. Bir xəstəlik insanın bütün həyatını dəyişir. Atanın həyatını, ananın həyatını, qohumların həyatını, xəstəyə aid olan hər bir kəsin həyatını dəyişir. Bir nəfər nəsildə xəstə olur, nəsildə hər kəs əl-ayağa düşür. Əslində nemətin sadəcə biri azalmış olur. Bizim adi qəbul etdiyimiz və öyrəşdiyimiz nemət əlimizdən çıxanda, onu əldə etmək üçün əziyyət çəkməyə, özümüzü zəhmətə salmağa başlayırıq. Amma, nemət hazır ixtiyarımızda olanda və biz ondan istifadə edəndə, diqqət etməyirik və elə bilirik ki, bunların ixtiyarımızda olması təbiidir. Arada gərək insan ixtiyarında olan nemətləri hesabını aparsın. Allah bizi dünyaya gətirib, yaşayış verib, Onun inayəti ilə addım atmışıq, oturmuşuq, sonra qalxmışıq, yerimişik, qaçmışıq, danışmışıq. Biz bunların hamısına öyrəşmişik. Allah nə qədər bizə yiyə durub, nə qədər sahib çıxıb – saymaqla qurtarmaz. Elə hallarımız olub ki, düşünmüşük ki, biz həmin an məhv olarıq, amma Rəbbimiz inayətlər edib.

Nemətlərin fərqində olaq ki, şükrünü yerinə yetirək
Bir hissə insanlar var ki, ümumiyyətlə ona nemətlər verilməsinin fərqində deyil. Nemətlərlə bağlı tanımaları, mərifətləri, bilgiləri yoxdur, bu haqda eşitməyiblər. Daxilən bilirlər ki, nələrsə var, bildikləri qədər də çalışırlar ki, nələrisə etsinlər. Amma, xoş olsun iman əhlinin halına ki, nemətlərdən xəbərdardırlar, mərifətləri var. Bircə qalır ki, insan qəflətdə olmasın və nemətlərinə diqqət etsin, onların həqiqi şükrünü yerinə yetirsin. Allah Təala insanın qəflətdən ayılması, bu məsələlərə diqqət etməsi üçün çoxsaylı fürsətlər yaradır. Biz bu nemətlərin üzərində düşünsək – şükrünü yerinə yetirmək istəyərik. O şükrü yerinə yetirməyə çalışsaq, həyatımız dəyişər. Üzümüz təbəssümlənər, ailəmizdə nuraniyyət yaranar, övladlarımızın halına diqqət etməmiz fərqlənər.

Qəlblə Allaha yönəlmək, əməllə yönəlməkdən daha yaxındır
Mühüm məsələlərdən biri budur ki, bizlər bir məsələni unuduruq. Namaz, oruc – bütün bu məsələlərin hamısı bir vasitədir ki, qəlbimiz dirilsin, Allaha bağlanaq, qəlbimiz sağlamlaşsın, dirilsin. Həzrət İmam Cavad (ə) buyurur: “Qəlblərlə Allah Təalaya doğru yollanmaq, əməllərlə bədən üzvlərini əziyyət salmaqdan mənzil başına daha tez çatandır”. Biz qəlblərimizə nəzər salmalıyıq. Qəlblərin yönəliş bucaqları haraya tərəfdir? Biz hər birimiz özümüzü çox yaxşı tanıyırıq. Əgər Allah etməsin qəflətdəyiksə, yönəliş bucağı Allaha doğru deyilsə - nəticəsi pis olacaq. Misal üçün, namaz qılacağıq, çalışacağıq tez qılıb qurtaraq ki, o biri işlərimizin dalınca tez gedək. Amma, qəlb oyaq olsa, anlayarıq ki, bütün işlər məhz bunun üçündür. Biz namaz qılarıq, başqa əməlləri edərik, amma biz unutmuşuq ki, bunların hamısı qəlbin oyaq olması, ali ruhiyyə əldə etməsi üçündür. Bu, ona oxşayır ki, insan yemək yeyər, amma fiziki olaraq bunu həyata keçirər, yeməkdən zövq almaz, dadını hiss etməz. Biz dünya işlərimizi bu cür həyata keçirmirik. Diqqətlə, vurğunluqla, bağlılıqla, zövq alaraq həyata keçirməyə çalışırıq. Bir bahalı telefon alanda çalışırıq ki, onun bütün fürsət və imkanlarından maksimum dərəcədə istifadə edə bilək. Birdən yaxşı işləməsə, dərhal narahat olarıq. Az insanlar var ki, dünyada bir şeylərə pul xərcləyir, amma onun faydası və mənfəətinə diqqət etməz. Bunların hamısı insan üçün ibrətdir.
İnsan bir şeyə sərmayə qoyanda, çox təbiidir ki, onun mənfəət və xeyrini gözləsin. İndi insan öz ömür sərmayəsinə də bu cür yanaşmalıdır. Bizim müşkülümüz ondadır ki, düşünmürük, təfəkkür etmirik, səmimi şəkildə özümüzlə danışmırıq. Bu ömür sərmayəsi bir gün bitəcək. Bu qədər su içmişik, uzağı filan qədər də içəcəyik. Bu qədər qidalanmışıq, uzağı filan qədər də qidalanacayıq. Budurmu həyat? Bir gün burada hər şey bitəcək. Nə çox o kəslər ki, bu ay, keçən ay, bir il qabaq, on il qabaq onlar üçün bu həyat bitmişdir. Bu dünya ilə bağlı bütün məsələlər onlar üçün artıq bitdi.
İnsan bu dünyada nə qədər rahatlanırsa, o qədər bu dünyadan ayrıla bilmir. İnsanın yatağı nə qədər rahat olursa, o qədər yataqdan ayrılmağı çətin olur. Nə qədər buradakı məsələlərə ürəyi bağlanır, buradakı məsələlərə vurğunluğu olur – o qədər ona bu dünyadan ayrılmaq çətinləşir. Mütaliə edəndə görürük ki, Məsumlar (ə) əyinlərinə elə bir geyim geyərdilər ki, o geyim onları qəflətə salmasın. İnsan indi anlayır ki, bu məsələlər qəlbin yumşaqlığına səbəb olur. İnsan birdən baxıb görər ki, geyim onun vurğun olduğu bir məsələyə çevrilib, telefonu vurğun olduğu bir şeyə çevrilib.

Bizim zamanımızı və məkanımızı əlimizdən nə alır?
Əxlaq məsələləri ilə bağlı mütaliələrdə çox önəmli bir məsələ ortalığa çıxır. Şeytan (lən) bu dünyada müxtəlif mövzularla çalışır ki, biz təfəkkür etməyək. Öz şəxsi, özümüzə aid olan məkanı əlimizdən alıb. Şəxsi məkanımız əlimizdən alınıb, sıxılmışıq divara. Hər an ya ğina qıcığı var, ya məşğuliyyətlər var, ya cürbəcür nəfsani istəklərin qıcıqları var. İndi bunların potensialı birə min artıb. Yüz il əvvəl birə on idi, bu gün birə mindir. Bir adam əvvəl günaha və nəfsani istəklərinin ödənilməsinə əlçatımlılıq baxımından nəhayətdə əvvəl gərək bir qədər əziyyət çəkəydi, indi bu məsələlər min dəfə əlçatımlılaşıb.
Texnika düzgün istifadə olunacaqsa, insanı səadətə aparmaq üçün böyük bir nemət, gözəl vasitədir. Amma, çox təəssüflər olsun ki, bəzən insan bu texnikaya o qədər aludə olur ki, özünə, Rəbbi ilə ünsiyyətə zamanı qalmır. Hətta namazın özündə belə, fikri onda qalır. Bu da ona görə baş verir ki, namazda qəlblər Allaha tərəf yönəlməlidir. Zahiri ibadi məsələlərin önəmi çoxdur, amma bunların hamısı qəlbi prosesi yönəltmək üçündür.

Sağlam qəlb odur ki...
Həzrət İmam Sadiq (ə) buyurur: “Sağlam qəlb odur ki, sağlamlığını dünya sevgisindən qorusun”. Qəlb əgər dünyanın vurğunu oldusa, artıq xəstələnib. Biz orta məktəbdə təhsil alarkən bilirik ki, burada təhsil alacağıq, sonra davamı var. Orta məktəb orta məktəb olaraq özlüyündə dəyər təşkil etmir, vasitəvi dəyər təşkil edir. O, vasitəvi dəyər olaraq da sevilməlidir, amma özü-özlüyündə dəyərə çevrilsə, vurğunluq əmələ gəlsə, burada ilişib qalacağıq. O cümlədən də bu həyat – əbədi həyat üçün hazırlıq yeridir. Bu həyatın hədəfi budur ki, bizlər düzələk. Əgər dünya həyatı düzəlməyimizə, xeyirli aqibətimizə gətirib çıxarsa, o zaman xoş olsun halımıza. Gətirib çıxarmamağın səbəbi budur ki, buranın özü hədəfə çevrilir və ona vurğunluq yaranır.
Həzrət Əli (ə) buyurur: “Bəndələrin pak qəlbləri – Sübhan Allahın baxdığı yerlərdir. Kim qəlbini paklaşdırsa, Allah ona nəzər salar”. Dünyaya vurğunluqla insan qəlbi pak, sağlam ola bilməz. Mümkün deyil ki, insan bir tərəfdən dünyaya, dünyada olan məsələlərə vurğun olsun, digər tərəfdən də onu paklaşdırsın. Belə qəlbə də Allahın baxması, nəzər salması mümkün deyil.

Qəlbləri saflaşdırmağın yolları
Nə edək ki, qəlbimizi saflaşdıra bilək? Dinimiz bununla bağlı bir sıra praktik məsləhətlər çatdırır. Həzrət Əli (ə) buyurur: “Xeyir iş əhlini görmək, qəlbləri abadlaşdırar”. Möminlər, iman əhli bir-birilərini görəndə, ziyarət edəndə qəlbinin halına təsir edər. Xeyir iş əhlini görmək, qəlbləri abadlaşdırar. Bir insanın Allah bəndəsi ilə görüşməsi, xeyir əməl sahibi ilə ünsiyyətdə olması, təbii ki, onun da halına, durumuna təsir qoyar.
Həzrət Rəsulallah (s) buyurur: “Ürəklərinizi riqqətə gəlməyə öyrədin. Çox düşünün və Allah xofundan çox ağlayın”. Bəzən deyirlər ki, bu məsələlərdən çox danışmayın, cəhənnəmdən danışmayın, ağlamaqdan danışmayın. Dinimizin, inancımızın, İslamın təlimi bu məsələlərə xüsusi önəm verir. İnancımız çatdırır ki, insanın qəlbi sağlam olmalıdır. O qədər sağlam olmalıdır ki, riqqətə gəlsin, kövrək olsun. İnsan daş qəlbli olmamalıdır. Bunlar yalançı nümunə və standartlardır. İnancımızın standartı budur ki, insanın yumşaq, riqqətə gələn qəlbi olmalıdır. Bu, bir iradəvi məsələdir. Ürəkləri bu məsələyə öyrətmək lazımdır. Çox düşünmək və Allah xofundan ağlamaq lazımdır.
İnsanın içində bir İlahi xof olmalıdır. O, oturmalı və Allahla birgə olanda özü barədə düşünməlidir. Hərə özünə bu sualı verməlidir: “Mən özümə, yaradılışıma nə qədər zülm edirəm?”. Nə zaman axırıncı dəfə özümüzlə Rəbbimiz arasında dərdləşmişik? Nə zaman Allahla xəlvətdə danışmışıq? İnsan Rəbbi ilə danışmalı, ünsiyyət saxlamalıdır. Düşünməlidir ki, mövcud halı ilə necə olacaq? Hətta bir insan iman əhlidirsə də, baxmalıdır ki, nə qədər fürsətləri itirir, əldən verir. İnsan nə ola bilərdi və harada qalıb.
Biz özümüzü nəyə görə günahkarlarla, fəsad əhli ilə müqayisə etməliyik? Biz baxaq görək ki, harada ola bilərdik və harada qalmışıq. Biz baxaq ki, mübarək aylarda yaradılmış fövqəl imkan və fürsətlərdən nə qədər itirmişik. Biz Məsumların (ə) həyatına nəzər salmalıyıq. Məsumlardan (ə) buyurulan dualar, münacatlar, Məsumlara (ə) təvəssül həm də bu imkanı yaradır. Əhli-Beytə (ə) təvəssül – gözəl bir vasitədir ki, insan onları özü üçün örnək bilsin. İnsan Həzrət Əlinin (ə) mübarək şəxsiyyətinə baxanda, oyanmalıdır. Adam Zəmanə Sahibinin (ə.f) nurani şəxsiyyətinə nəzər salanda, oyanmalıdır. Biz o Həzrətin (ə.f) gəlişinin intizarında olmalıyıq. Bizim o gəlişin, o durumun halına uyğun qəlbi halımız, tutumumuz nə yerdədir? Gərək insan öz halını təftiş etsin.
Bütün bu məsələlərin bünövrəsində tanıma, bilmə, düşünmə və xatırlama dayanır. Bizlər bütün qaranlığın içərisində bu məsələlərə diqqət etməklə dünya və axirətimizi aydınlada bilərik.
Allahım, bizlərə nemətləri dərk edib, onların həqiqi şükrünü yerinə yetirməyi nəsib et!
Allahım, bizləri dünya qəflətində qalmağa qoyma!
Allahım, aqibətlərimizi xeyirli et! Amin!

Hacı İlqar İbrahimoğlu,
ilahiyyatçı-filosof
İçərişəhər «Cümə» məscidinin imam-camaatı