ŞƏR İŞLƏR VƏ TƏBİİ FƏLAKƏTLƏRİN SİRRİ

Mьəllif: admin1

Tarix: 22-11-2017, 20:16

Sual: Allah-Taala nə üçün bəzi insanları kor, kar və lal yaratmışdır? Başqa sözlə, nə üçün şər işlər (o cümlədən, təbii fəlakətlər) Allahın qəza çərçivəsinə daxil olur?

Bu suala cavab vermək üçün aşağıdakı incəliklərə diqqət yetirmək zəruridir:

1. Bizim əqidəmizə görə, Allah-Taala alim, qadir və mütləq xeyirxah olduğundan varlıq aləminə hakim nizamı ən gözəl şəkildə yaratmışdır. Başqa sözlə, Allahın yaratdığı bütün aləmlər ən gözəl və ən kamildir. Belə ki, ondan yaxşısını təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Varlıq aləminin hər hansı bir hissəsi mümkün olduğu həddə gözəl yaradılmışdır. Buna görə də Allahı “əhsənül-xaliqin” (yaradanların ən gözəli) adlandırırıq.[1]

2. Həmçinin bizim əqidəmizə görə, Allah-Taala varlıq aləmini zati olaraq bir sıra əbədi və dəyişməz qayda-qanunlarla idarə edir. Dünyada yaşayan varlıqlar və fenomenlər bir sıra sabit, dəyişməz və ilahi qayda-qanunlara tabedir. Başqa sözlə, Allah-Taalanın dünyada müəyyən üslubları var və işləri yalnız həmin üslublar əsasında yerinə yetirir.

Qeyd etmək lazımdır ki, bu qanunlar insanlar arasındakı ictimai müqavilələr, əhd-peymanlar və zehni iltizamlar kimi deyil, təkvini bir həqiqətdir ki, dünya və ondakı varlıqların keyfiyyəti üzərində qurulmuşdur. Bu səbəbdən də, onların dəyişdirilməsi qeyri-mümkündür.

3. Həqiqətdə, Allah-Taala üç aləm – maddi, misal və mücərrəd (metafizik) – yaratmışdır. Bu aləmlərin qabiliyyətləri və nizamındakı varlıq dərəcəsi əsasında, hər birinin özünəməxsus qayda-qanunları vardır. Yəni maddi aləmdə mövcud olan bir sıra hökm və təsirlər misal aləmində yoxdur. Bunun əksi olaraq misal aləmində bəzi hökm və qanunlar vardır ki, onlar maddi aləmdə yoxdur. Müccərrəd aləm də maddi və misal aləminə nisbətdə belədir. Bu üç aləmin yaranışı, onlara özünəməxsus hökm və qanunların hakim olması ikinci bir məsələdən qaynaqlanır. Yəni Allahın qəza və qədəri maddi, misal və müccərrəd aləmlərin və onların varlıqlarının hər birinin ayrı-ayrılıqda xüsusi qanunlar və hökmlərə tabeliyini müəyyən etmişdir.[2]

4. Maddi aləmin özünəməxsus mahiyyətinə, qabiliyyətinə və nizam-intizamındakı varlıq dərəcəsinə diqqət yetirsək, görərik ki, onun xüsusi hökmləri vardır. Əgər bu hökmlər və qayda-qanunlar olmasa, maddi aləm öz mahiyyətini itirər və artıq ona maddi aləm deyilməz. Bu aləmdə ziddiyyət, təzad, məhdud və puçluq mövcuddur. Təbiət aləmi əlaqələrin birləşməsi və qırılması ilə zəngindir. “Şadlıq”, “sevinc”, “qəm-qüssə”, “əzab-əziyyət”, “ümid” və “məğlubiyyət” bu aləmdə birgədir. Bütün bu təsirlər bu aləmin özünəməxsus quruluşunun tələbidir. Bir sözlə, maddi aləm bu qayda-qanunlara və hökmlərə görə, “şər işlər” adlandırdığımız bəlalar, müsibətlər, əzab-əziyyətlər, möhnətlər və xəstəliklər, eləcə də, “xeyir işlər” adını daşıyan səadət, xoşbəxtlik, şadlıq, sevinc, müvəffəqiyyət, uğur və qələbələrin mənbəyidir.

Bu mətləblərə diqqət yetirdikdə, məlum olur ki, sualda göstərilən kor, kar və lal insanların yaranışı təbiət aləminin hökm, qayda-qanun, təsir və tələblərinə əsaslanır və ondan yaxa qurtarmaq qeyri-mümkündür. Maddi aləmdə ziddiyyət və təzadlar mövcud olduğundan, bir sıra işlər həqiqi məcrasından çıxır. Maddi aləmə biri kor, biri kar və digəri iflic halda qədəm qoyur. Birinin sağlam, digərinin iflic olması kimi fərqlər bu maddi aləmə hakim sabit qayda-qanunlara əsaslanır. Bunu maddi aləmin varlıq dərəcəsinə uyğun qayda-qanunlar tələb edir. Varlıqlarda mövcud olan bu fərqlər həndəsi fiqurların xüsusiyyətləri kimi zatidir. Məsələn, üçbucağın bucaqlarının cəmi 180, dördbucağın bucaqlarının cəmi isə 360 dərəcəyə bərabərdir. Bu xüsusiyyətlərin üçbucaq və dördbucağa sonradan verilməsi düzgün deyil. Belə bir sualın qarşıya çıxması isə qəribədir: “Nə üçün üçbucaq zülmə məruz qalaraq 360 dərəcəyə bərabər deyildir?” Üçbucaq müəyyən olunmuş xüsusiyyətdən başqasına malik ola bilməz. Üçbucağı heç kəs “üçbucaq” etməmişdir. Yəni üçbucaq əvvəlcə başqa formada və başqa xüsusiyyətdə olmamışdır. Kimsə onu indiki üçbucaq formasına salmamışdır. Yaxud, “üçbucaq və dördbucaq özü varlıq və gerçəklik mərhələlərinin birində heç bir xüsusiyyətə malik olmamış, sonradan hansısa bir qüvvə tərəfindən bu xüsusiyyətlər onların arasında bölüşdürülmüşdür”, “o, öz istəyinə uyğun olaraq üçbucağın 180, dördbucağın isə 360 dərəcəyə bərabər olduğunu qərar vermişdir” – mülahizələri düzgün deyil!

Demək, (məsələn) bərk cisimlərin inkişaf və dərk etməməsi, bitkilərin isə inkişaf etməsi, lakin dərk etməməsi, heyvanların həm inkişaf etməsi, həm də instinkt qüvvəsinə sahib olması bərk cisimlər, cansız və canlı təbiətin (bitkilər və heyvanlar) varlıq dərəcəsində zatidir. “Onların hamısı əvvəlcə eyni olmuş, sonradan Allah-Taala birinə inkişaf və dərketmə qabiliyyəti əta etmiş, digərinə heç birini əta etməmiş, üçüncüsünə isə birini əta etmiş, birini isə əta etməmişdir!” – demək olmaz. Eləcə də, insanlardan birinin kor və o birinin kar olması maddi aləmin varlıq dərəcəsində zatidir. Bir sıra sabit və dəyişilməz qayda-qanunlar nəticəsində bəzilərinin cismani fiziki çatışmazlıqlara düçar olur, bəziləri isə sağlam qalır.

Ümumiyyətlə, bu bir həqiqətdir ki, dünyadakı məxluqatın hər biri və hansısa bir üzvün hissəsi imkan daxilində onlara çatmalı olan haqlarına çatmışlar.[3] Məlum olur ki, Allah-Taala bu müsibətlərin və “şər işlərin” mənbəyi deyil. Əksinə, maddi nizam belə hadisələrin baş verməsini tələb edir və təkcə “xeyir işləri” qəbul edə bilmir. “Mücərrəd” aləm isə tamamilə bunun əksinədir. Yalnız xeyir işləri qəbul edir. Aşağıda qeyd edəcəyimiz misala diqqət yetirdikdə, bu məsələ daha da aydınlaşacaq:

Günəş şüasını nəzərə alın. Bu şüa müxtəlif əşyalara saçdıqda, əşyaların qabiliyyətlərinə uyğun müxtəlif şəkillərə düşür. Məsələn şüa qararəngli cismə saçdıqda tutqun görünür. Şüanın çatdığı əşyada, yaxud məkanda istilik də yaranır. Əgər həmin şüa aydın və işıqlı bir məkana saçsa, öz işığını bir o qədər də itirmir. Bu iki misalda günəş şüasında heç bir fərq yoxdur. O, həm qaranlığa, həm də işıqlı məkana saçmaqda heç bir çətinliklə üzləşmir və öz şüasını əşyalara eyni səviyyədə verir. Görəsən, günəş şüası ayrı-ayrı əşyalara düşdükdə, nə üçün müxtəlif şəkil alır? Görəsən, bunun səbəbi günəş şüası, yoxsa əşyalardır? Tamamilə aydındır ki, əşya qararəngli olduğuna görə, günəş şüası qara, işıqlı olduğuna görə aydın olur.

Varlıq aləmləri də Allah-Taalaya münasibətdə belədir. Allah-Taala varlıq aləminə öz feyz və lütfünü eyni səviyyədə əta edir. Lakin aləmlərin varlıq dərəcəsindəki ixtilafları, fərqləri və qabiliyyətləri bu feyz və lütfün müxtəlif surətlərdə əks olunmasına səbəb olur. Bu feyz və lütf “mücərrəd” aləmdə özünəməxsus varlıq dərəcəsinə, qabiliyyət, qayda-qanun və hökmlərinə görə, sırf xeyir işlər surətində cilvələnir. Maddi aləm özünəməxsus varlıq dərəcəsinə, qabiliyyətinə, qayda-qanunlarına və hökmlərinə görə, xeyir və şər işlərlə birgə zühur edir.[4]

Beləliklə, əqidəmizə görə, Allah-Taala dünyanı ən gözəl şəkildə yaratmış, onu sabit və dəyişməz qayda-qanunlara tabe etmişdir. Beləcə, təbiət aləmində “şər işlər”in “xeyir işlər”lə birgə olması maddi aləmin dəyişməz qayda-qanunlarının tələbidir. “Şər işlər”in mənbəyi maddi aləm və ona hakim zəruri qayda-qanunlardır.

Əlbəttə, cavabın təkmilləşməsi məqsədilə iki nöqtəni də diqqətdən qaçırmamalıyıq:

1. Sualda göstərilən misallardakı təbii şərlər insanın iradə azadlığından qaynaqlanmır, təbiət aləminin tələblərinə əsaslanır və bu (təbii şərlər) dünyanın xeyir işləri ilə müqayisədə həddən artıq azdır. Əgər dünyada kar, kor, lal, əlil və şikəst insanları saysaq, onlar fiziki sağlamlığa malik insanlarla müqayisədə çox-çox azdır. Bu da, Allahın xeyir və şər işlərlə birgə olmağı tələb edən maddi aləmə lütf və mərhəmətidir. Təbii şərlər təbii xeyirlərdən olduqca azdır.

2. Əvvəla: Ayə və rəvayətlərə əsasən, təbii şərlər insanın imtahana çəkilməsi üçündür. Qurani-Kərimdə buyurulur: “Şübhəsiz ki, Biz sizi bir az qorxu, bir az aclıq, bir az da mal, can və məhsul qıtlığı ilə imtahan edərik. (Ya Muhəmməd!) Səbir edən şəxslərə müjdə ver!”[5]

İnsanın əsl həqiqəti imtahan zamanı aşkar olur.

Başqa bir ayədə belə buyurulur: “Həqiqətən, Biz fironçuları quraqlığa və məhsul qıtlığına düçar etdik ki, bəlkə, ibrət alalar.”

İkincisi: Təbii şərlər insanların əməllərinin cəzası üçün bir vasitə, eləcə də, ilahi qəzəb və qisasdır. Buna Ad, Lut, Firon qövmləri, habelə “Əykə” və “Həcər” səhabələrinə nazil olan əzabları misal göstərmək olar.[6]

Üçüncüsü: Hədislər baxımından, bəzi insanlar qəflətən (təbii şərlər adlandırdığımız) işgəncələrə, əzab-əziyyətlərə, ağrı-acılara və müsibətlərə düçar olduqlarından, axirət aləmində və qiyamətdə onlara yaxşı mükafat veriləcək. Bu barədə iki rəvayəti nəql etməklə kifayətlənirik:

1. İmam Sadiq (ə) (kor, kar və lal kimi cismani nöqsanlardan danışarkən) təkidlə belə buyurmuşdur: “Allah-Taala axirət aləmində belə şəxslərə səbir etdikləri halda elə savab və mükafat verər ki, əgər onları yenidən dünyaya qayıdıb, həmin müsibətlərə və bəlalara dözməklə axirət aləmində qalmaq arasında ixtiyar sahibi etsəydi, savab və mükafatları daha da artsın deyə, yenidən dünyaya qayıdıb müsibətlərə və bəlalara dözməyi seçərdilər.”[7]

2. İmam Rza (ə) buyurmuşdur: “Mömin şəxsin xəstələnməsi onun günahlar və inhiraflardan paklanmasına səbəb olur. Bu, onun üçün ilahi bir rəhmət, kafirlər üçün isə əzab və lənətdir.”[8] (Mənbə: “Tövhid və ilahi ədalət”, Mərhum Doktor Məhəmmədrza Kaşifi, 38-ci sual.)

Tərcümə etdi: Rza Şükürlü (Maide.az)

[1]. “Muminun” surəsi, ayə 14; “Tin” surəsi, ayə 4.

[2]. Əlavə məlumat üçün: “Məad, ya bazgəşt be suyi-Xuda”, Ustad Məhəmməd Şücai, 1-ci cild, səh.212-241.

[3]. “Ədli-ilahi”, Şəhid Mürtəza Mütəhhəri, səh.169-172.

[4]. “Təfsirul-Quranil-Kərim”, Məhəmməd ibn İbrahim Sədruddin Şirazi, səh.399.

[5]. “Bəqərə” surəsi, ayə 155.

[6]. “Əraf” surəsi, ayə 136; “Hud” surəsi, ayə 82; “Fil” surəsi, ayə 4.

[7]. “Biharul-ənvar”, 3-cü cild, səh.71.

[8]. “Səvabul-əmal və iqabul-əmal”, Məhəmməd ibn Əli Səduq, tərcümə və redaktə: Əli Əkbər Qəffari, səh.429.